กลอน 4 ของ กลอนสุภาพ

ตามหลักฐานทางวรรณคดีไทย กลอน 4 ที่เก่าที่สุดพบในมหาชาติคำหลวงกัณฑ์มหาพน (สมัยอยุธยา) แต่ต่อมาไม่ปรากฏในวรรณคดีไทยมากนัก มักแทรกอยู่ตามกลอนบทละครต่าง ๆ

ตัวอย่างกลอน 4 ในวรรณคดีไทยที่พบมี 2 แบบ [2] คือ

กลอน 4 แบบที่ 1

คณะ กลอน 4 แบบนี้ บทหนึ่งจะประกอบด้วย 2 บาท บาทละ 2 วรรค วรรคละ 4 คำ (1 คำอาจมีหลายพยางค์) ตามผัง

วรรค1  วรรค2   ┌───┐ ○○○●  ○●○●   <--- บาทที่ 1 ─┐   ┌─────┘วรรค3  วรรค4                 รวม 2 บาท = จบ 1 บท        │   ○○○●  ○○○●─┐ <--- บาทที่ 2 ─┘   ┌───┐   │○○○●  ○●○●─┘ <--- (เริ่มบทใหม่)

สัมผัส แบบกลอนทั่วไป คือ คำสุดท้ายวรรคหน้าสัมผัสกับคำที่สองของวรรคหลัง และคำสุดท้ายวรรคที่สองสัมผัสกับคำสุดท้ายวรรคที่สาม ส่วนสัมผัสระหว่างบทก็เช่นเดียวกัน คือ คำสุดท้ายวรรคที่สี่ของบทแรก สัมผัสกับคำสุดท้ายของวรรคที่สองของบทถัดไป (ดูตัวอย่าง)

ตัวอย่าง กลอน 4 แบบที่ 1
เหวยเหวยอีจันทราขึ้นหน้าเถียงผัว
อุบาทว์ชาติชั่วไสหัวมึงไป
นางจันทาเถียงเล่าพระองค์เจ้าหลงใหล
ไล่ตีเมียไยพระไม่ปรานี
เมียผิดสิ่งใดพระไล่โบยตี
หรือเป็นกาลีเหมือนที่ขับไป
บทละครครั้งกรุงเก่า เรื่อง สังข์ทอง

กลอน 4 แบบที่ 2

คณะ กลอน 4 แบบนี้ บทหนึ่งประกอบด้วย 4 บาท บาทละ 2 วรรค วรรคละ 4 คำ ตามผัง

วรรค1  วรรค2   ┌───┐ ○○○●  ○●○●   <--- บาทที่ 1 ─┐   ┌─────┘วรรค3  วรรค4     │   ○○○●  ○○○●─┐ <--- บาทที่ 2  │           │                  รวม 4 บาท = จบ 1 บทวรรค5  วรรค6                  ┌───┐   │○○○●  ○●○●─┘ <--- บาทที่ 3  │   ┌─────┘             ○○○●  ○●○●─┐ <--- บาทที่ 4 ─┘------------------------------วรรค1  วรรค2  (เริ่มบทใหม่)   ┌───┐   │○○○●  ○●○●   <--- บาทที่ 1    ┌─────┘ │วรรค3  วรรค4     │   ○○○●  ○○○●─┘ <--- บาทที่ 2

สัมผัสนอก ในทุกบาท คำสุดท้ายของวรรคหน้า สัมผัสกับคำที่สองของวรรคหลัง มีสัมผัสระหว่างบาทที่สองกับสาม คือ คำสุดท้ายวรรคที่สี่สัมผัสกับคำสุดท้ายวรรคที่หก ส่วนสัมผัสระหว่างบทนั้นจะแตกต่างจากแบบแรก เนื่องจากให้คำสุดท้ายของบทแรกสัมผัสกับคำสุดท้ายของวรรคที่สี่ของบทถัดไป (ดูตัวอย่าง)

ตัวอย่าง กลอน 4 แบบที่ 2
จักกรีดจักกรายจักย้ายจักย่อง
ไม่เมินไม่มองไม่หมองไม่หมาง
งามเนื้องามนิ่มงามยิ้มงามย่าง
ดูคิ้วดูคางดูปรางดูปรุง
ดั่งดาวดั่งเดือนดั่งจะเลื่อนดั่งจะลอย
พิศเช่นพิศช้อยพิศสร้อยพิศสุง
ช่างปลอดช่างเปรื่องช่างเรืองช่างรุ่ง
ทรงแดดทรงดุ่งทรงวุ้งทรงแวง
กลบทจาตุรงคนายก, ศิริวิบุลกิตติ, หลวงปีชา (เซ่ง)

สัมผัสใน ไม่บังคับ แต่กวีมักจัดให้มีสัมผัสระระหว่างคำที่สองและคำที่สามของทุกวรรค

ใกล้เคียง